Sekretet e Egjiptit te Lashte dalin ne drite fale zbulimit te hieroglifeve
Sekretet e Egjiptit te Lashte jane shkrimet hieroglife, emri i te cilave vjen nga hieroglifikos, qe ne greqishten e lashte do te thote “gdhendje e shenjte” . Ato jane gjetur te gdhendura ne mure pese mije vjet me pare, jane perdorur deri ne shekullin IV pas Krishtit. Sekretet e Egjiptit te lashte dalin ne pah tashme nga hieroglifet dhe mbishkrimet e shenjta nga Egjipti i Lashte te cilat jane sot neper muze.
Rreth 200 vite nga deshifrimi i shkrimeve pas shume shekujsh per t’i kuptuar kane sjelle ne jete sekretet e te jetuarit dhe simboleve misterioze. Guri i Rozetes ka sjelle zbulime te nje gjuhe te lashte dhe sekretet e qyteterimit qe e fliste ate ne Egjipti i Lashte . Per shume gjate, hieroglifet konsideroheshin si simbole, apo kuptime magjike, qe permbanin sekrete.
Kjo vazhdoi per gjate gjithe mesjetes, Rilindjes dhe deri ne shekullin e 17-te. Megjithate me zbulimet dhe deshifrimi na beri te kuptojme se hieroglifet, megjithese duken si piktura, perfaqesojne nje gjuhe te folur. Shume mbishkrimeve dhe hieroglifeve jane te reklamuara per publikun ne muze dhe ekspozita duke na sjelle me prane lashtesise. Krahas piramidave, Sfinksit dhe mumjeve, nje nga zbulimet intriguese , eshte nje forme e shkrimit ,duket si fotografi e njerezve, kafsheve .
Shkrimet hieroglife, do te thote “gdhendje e shenjte”, jane gjetur te gdhendura ne mure guri pese mije vjet me pare . Egjiptianet zbukuruan me ane te tyre brendine e tempujve, monumentet dhe varret. Ata sh,kruanin me to neper papiruse, nje leter antike e prodhuar nga kallamishtet. Keto jane disa nga sekretet e egjiptit te lashte .
Egjipti i lashte ,Hieroglifet perdorin figura, por nuk jane arte figurative
Simbolet e perdorura ne shkrimet hieroglifike, duken si foto te njerezve, kafsheve dhe objekteve, se hieroglifet i perfaqesojne ato gjera. Por, ne fakt, disa hieroglife tregojne fonemat ne gjuhen e lashte egjiptiane, ashtu si disa germa ne alfabetin romak.
“Shkrimet me te hershme hieroglifike, gjenden zakonisht ne varre mbreterore ”, ka thene Peter F.Dorman, profesor ne Universitetit te Cikagos. “Hieroglifet jane piktoreske, lidhja e tyre me artin zyrtar eshte e forte, shihet te monumentet perkujtimore ne tempujt ”
Sipas Dorman, hieroglifet nuk e humben lidhjen e tyre fillestare me kontekstet elitare ne mjediset perkujtimore si tempujt dhe varret. Njerezit qe ishin mbreter, perdornin hieroglifet ne varret ,monumentet , me kushtin qe te ishin te pasura per pagesen e gdhendesve. Per shkak se shkrimet hieroglife ishin te nderlikuara, egjiptianet e lashte zhvilluan lloje te tjera shkrimit qe ishin te pershtatshme. Shkrimi hieratik, mbi nje cope guri gelqeror te quajtur ostrakon, u shpik per t’u perdorur kryesisht ne papirus.
Por, Dorman ka theksuar se ai perdorej rralle ne monumentet zyrtare. Demotik, nje forme e te shkruarit u zhvillua ne vitet 800 para Krishtit, perdorej per dokumentet, dhe per veprat letrare.
Shkrimi hieroglif ka tipare te cuditshme
Shkrimet hieroglifike sipas sekretet e egjiptit te lashte ,nuk kane hapesira midis fjaleve dhe asnje shenje pikesimi. Lexuesit duhet te kene nje zoterim te gramatikes se lashte , te jene ne gjendje te ndajne fjalet, fjalite, paragrafet . Per me teper, ndryshe nga anglishtja moderne, hieroglifet nuk lexohen domosdoshmerisht horizontalisht nga e majta ne te djathte. Hieroglifet mund te shkruhen nga e majta ne te djathte, nga e djathta ne te majte, vertikalisht, apo edhe horizontalisht.
Pak egjiptiane mund te lexonin shkrimet hieroglifike. Xhejms P.Alen ne libri ka thene ,ne fazat e civilizimit te lashte vetem prifterinjte ishin ne gjendje t’i lexonin shkrimet . “Mbishkrimet qe synonin te kishin nje audience me te madhe, u gdhenden me shkrimin e stilit dmotik”, ka shkruar ai.
Shkrimi hieroglif “vdiq” gradualisht. Meqe Ptolemejte, filluan ta sundonin Egjiptin ne vitet 300 , greqishtja e zevendesoi egjiptianishten si gjuhe zyrtare e oborrit mbreteror. Perandori Romak i Krishtere, miratoi nje dekret qe ndalonte praktimin e feve pagane ne Egjipti i Lashte , dhe ai moment ishte fillimi, dhe fundi te perdorimit te hieroglifeve.
Guri i Rozetes coi ne nje zhvillim historik ne Egjiptin e Lashte
Ne vitin 1799, ushtaret franceze qe sherbenin nen Napoleonin , zbuluan nje pllake guri e njohur si Guri i Rozetes. Ajo permbante shkrime ne 3 lloj formash te ndryshme, shkrime hieroglife, demotike dhe nga greqishtja e lashte. Shkencetari britanik, Tomas Jang, , arriti ne perfundimin se disa nga simbolet ishin shqiptime fonetike te emrave mbreterore. Pastaj, gjate viteve 1822-1832, gjuhetari francez, Zhan-Fransua Shampolio, ka treguar se hieroglifet ishin nje kombinim i simboleve fonetike dhe ideografike.
Ai ia doli te deshifronte tekstin, ishte nje mesazh nga prifterinjte egjiptiane per PtolemeunV te shkruar ne vitin 196 paraKrishtit. Shampolio pati sukses, fale studimit te tij te thelle mbi gjuhen koptike, qe eshte faza e fundit e gjuhes egjiptiane.
Deshifrimi i hieroglifeve mbetet nje sfide. Percaktimi i kuptimit te teksteve me kete lloj shkrimi, mbetet nje sfide dhe kerkon nje interpretim subjektiv. Edhe leximi i tyre me ze te larte nuk eshte i lehte. “Problemi qendron per me teper te fakti qe nuk eshte shkruar vokalizimi i plote i egjiptianishtes se lashte.
“Prandaj leximi i fjaleve dhe sidomos kompleksiteti i sistemit verbal egjiptian, mbeten tema hamendesimesh”-ka theksuar Dorman.